(Door Mariecke, 03-05-23)
Er zijn van die kerkliederen waar je inhoudelijk niet altijd zoveel chocola van kunt maken, maar die je toch een rilling van vreugde bezorgen als ze in de liturgie staan, omdat je ze zo lekker onbekommerd, uit volle borst, kunt meezingen. Misschien wel juist omdát je niet precies snapt wat je zingt. Voor mij geldt dat voor lied 405 uit het Liedboek: Heilig, heilig, heilig. Lekker bombastisch. Met wel twee keer die mysterieuze zin: “Drievuldig God, die één in wezen zijt.”
Drievuldig. Een woord om op te blijven kauwen terwijl de dienst verdergaat. Het betekent “uit drie gelijke eenheden bestaande”, volgens het Groot Woordenboek van de Nederlandse taal, en dan “in ’t bijzonder de Godheid.”
Ik vind het maar lastig, dat drievuldig. Het komt soms op me over als een wat onbeholpen spel met woorden. We willen iets van God uitdrukken dat we niet goed kunnen begrijpen en daarom laten we er maar een onmogelijke rekensom op los: drie en toch één. Vader, Zoon en Geest. God, Jezus en de vredesduif. Of, zoals een collega van mij het een keer nogal nuchter samenvatte, two dudes and a pigeon.
Een paar maanden geleden bezocht ik de kathedraal van Manchester en daar stuitte ik op een schilderij dat me aan het denken zetten over dat vreemde ‘drievuldig’ uit de christelijke traditie. Het is van de Britse kunstenaar Mark Cazelet en het heet The Trinity Reredos. Een reredos is een decoratief scherm met drie panelen, dat traditioneel achter het altaar wordt geplaatst in de kerk. Ik vond het fascinerend.
Het is inderdaad een drieluik, met links een verwijzing naar de legende van St. Joris en de Draak en rechts een onthoofde St. Denys, een martelaar uit de derde eeuw. Het midden is geheel gewijd aan de drie-enig God. Een vader, een zoon en een vrouw. De eerste twee zijn ons welbekend, de derde roept misschien vragen op. Maar de Heilige Geest wordt in het christendom vaak verbonden aan Vrouwe Wijsheid uit Spreuken, zo meldt Andrew Shanks, emeritus kanunnik van de kathedraal, op een informatiebordje.
Je herkent deze drie-eenheid alleen maar als zodanig, omdat het schilderij die titel draagt. Het had ook “Mensen eten friet met ketchup” kunnen heten en dan had je er verder geen hogere gedachten bij gehad. Dat is ook precies de bedoeling van de kunstenaar. Hij vraagt je om anders naar de dagelijkse werkelijkheid te kijken. Het schilderij is een uitnodiging tot omdenken. Kun je langs een terras lopen en zien dat mensen, die misschien behoorlijk van elkaar verschillen, samen eten en het werkelijk goed hebben met elkaar -en daar dan iets van God in zien? Zie je daarin iets terug van de innige, liefdevolle relatie die God in wezen is? Hoe er in God ruimte is voor verschil én voor eenheid, tegelijkertijd?
Bij dat omdenken helpt, ten slotte, een blik op wat er gebeurt op het linker paneel. Daar laat St. Joris de draak vrij, in plaats van hem te doden.
Het is een onverwachte variatie op het bekende verhaal en het zet de morele boodschap ervan op losse schroeven, zo betoogt Shanks. In de kunstgeschiedenis werd dit verhaal vaak gebruikt om te verbeelden hoe uiteindelijk de koele rede (Joris), de onbetrouwbare passie (de draak) wist te bedwingen. Bij Cazelet mag de draak juist van zijn ketenen worden bevrijd. Passie, creativiteit en emotie mogen volop meedoen in het geloof. Dat zullen we nodig hebben, als we ons oefenen in het omdenken om de Drievuldigheid naar ons te zien knipogen in de dagelijkse dingen.