Ter gedachtenis aan een visionaire geloofsgenoot: Bob Goudzwaard (1934-2024)

(Door Peter Sierksma, 15-7-24)

In een tijd dat niet alleen de politiek maar ook het geloof in veel kerken lijkt teruggebracht tot enkel een persoonlijk gevoelen en de bubbel die daar bij past, moet ik vaak aan Bob Goudzwaard denken. Veel ouderen in onze gemeente zullen zijn naam nog wel kennen als politicus, hoogleraar of vriend, maar voor de jongere generaties wil ik hem graag in herinnering brengen.

Bob Goudzwaard, die eind april op 90-jarige leeftijd overleed, was zo iemand bij wie het christelijk geloof doorwerkte in zijn visie op de hele samenleving.

Na zijn studie economie in Rotterdam werd hij, net als onze onvergetelijke broeder Hans Knol, hoogleraar aan de VU en hield hij zich bezig met de onstuitbare groei van onze welvaartsmaatschappij. Zijn drijfveer was een diepgeworteld verlangen naar een rechtvaardige wereld waarin het nieuwtestamentische begrip ‘rentmeesterschap’ doorwerkte in zijn kijk op de economie van de lange duur. Een uitvloeisel daarvan werd eind jaren zeventig van de vorige eeuw zichtbaar in het eerste programma van het toen pas opgerichte CDA: Niet bij brood alleen.

Goudzwaard sprak zich uit tegen het liberale denken waarin winst maken, groei en marktdenken de overhand namen. Wij moeten niet alleen (in sociale en pastorale zin) omzien naar elkaar, vond hij, maar ook zorg dragen voor de leefbaarheid van de aarde van grutto tot graan. En dus moeten we leren om tevreden te zijn met onze basisbehoeften. Met een economie van ‘het genoeg’ in plaats van meer, meer, meer.

Het waren geen leuzen of makkelijke  frames, maar wijze, liefdevolle woorden, gebaseerd op zowel wetenschappelijke feiten als de oude Bijbelse waarden. Een bescheiden en zorgzaam antwoord op een ideologie van succes en ‘ikke-ikke-ikke en de rest kan stikken.’  

Nu, met het failliet van het neoliberalisme voor ogen (met als resultaat een groeiende kloof tussen arm en rijk plus een klimaatprobleem dat nauwelijks nog te tackelen is), blijkt Goudzwaard een profeet naar wie nauwelijks geluisterd is. Zelfs binnen zijn eigen partij niet. En dat stemt weemoedig.

Inzicht en inkeer

Maar gelukkig roept het overlijden van Bob Goudzwaard niet alleen weemoed op maar ook veel mooie herinneringen. Zo heb ik in mijn studententijd, toen ik lid was van de gemeente in Oegstgeest, een bijbelkring bij hem thuis mogen volgen. Iedere veertien dagen gaf hij inzicht in de manier waarop het geloof dienstbaar kan zijn aan de wereld – niet door te laten zien waar jouw persoonlijke goedheid of trouw vandaan komt, maar juist in de stille omgang met gerechtigheid (Mat. 6:1). Het Evangelie leert ons – zo hield hij ons voor, net als de gasten op L’Abri in Eck en Wiel waar hij ook met grote regelmaat was – dat elk geloof, hoe klein ook, het in zich heeft om bergen te verzetten. Als antwoord op de schaduwkanten van het groeigeloof zocht hij naar een diepe geestelijke omwenteling van christenen én niet-christenen samen. Nog altijd ontroert het me dat hij aan het slot van zijn boek Kapitalisme en vooruitgang eindigde met de Enige (zoals hij God noemde) die ons (mensen, álle mensen) ook echt als Enige aan het einde van de tijd zal vragen wat wij met onze medemensen en medevolkeren hebben gedaan: ‘Want Hij is de zin en de einder van ook de westerse beschavingsgeschiedenis.’

In deze tijd van ‘zie mij eens’ op tiktok en insta, mis ik de visionaire stem van de man wiens vriendelijkheid alle mensen bekend was en die mij leerde omgaan met mijn diepgeworteld cultuurpessimisme. Hoe? Door (naar 1 Timoteüs 6) tevreden te zijn met je voedsel, je kleren en onderdak en zo ruimte te laten voor de ander en de natuur.

Ach, dacht ik toen ik aan dit blog begon, wat zal Bob blij zijn eindelijk te mogen wonen in het herstelde paradijs waar hij met God vast ook de door de mens verdreven grutto weer zal begroeten.